Οικολογική ανισορροπία….

Πριν από πολλά χρόνια ο Murray Bookchin έδωσε τον τίτλο «η οικολογία της ελευθερίας» σε ένα από τα βιβλία του. Προσπάθησε, για άλλη μια φορά, μέσα από αυτό να δώσει ένα νέο μοχλό στην επαναστατική και την πολιτική σκέψη, αλλά κυρίως να προβάλει το σεβασμό προς τη φύση ως το θεμέλιο λίθο της κοινωνικής οργάνωσης. Άλλωστε ο ίδιος υπήρξε και θεμελιωτής της κοινωνικής οικολογίας και ιδρυτής του ομώνυμου ινστιτούτου. Στοχαστής αλλά και ακτιβιστής, ενεργό μέλος του εργατικού και κοινωνικού κινήματος είδε από κοντά «επιτυχημένες» επαναστάσεις να καταρρέουν, με την έννοια της επικράτησης της ωφελιμοκρατίας(πχ η κατάσταση στην ΕΣΣΔ). Σε κάθε του προσπάθεια τόνιζε τη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος για την οικοδόμηση ισορροπημένης κοινωνίας.

Θέλω να τονίσω μιαν αντίθεση. Ο Bookchin ήθελε η οικολογία να αποτελέσει καταλύτη της κοινωνικής αλλαγής. Φαίνεται πως το έργο του αναδεικνύει την οικολογική συνείδηση ισχυρότερη από την αντίστοιχη προλεταριακή δεδομένης και της αντιπαράθεσης του προς το μαρξισμό(αν και για ένα μικρό διάστημα υπήρξε μαρξιστής σύντομα ήρθε σε σύγκρουση μ’αυτόν, για τον ίδιο λόγο με τον Καστοριάδη: δεν μπορούσε να δώσει τίποτα νέο, είναι ένα νεκρό σώμα). Αν κρίνει κανείς από τα γεγονότα, ειδικά μετά το Μάη του ‘68 και την «πετρελαϊκή κρίση» λίγα χρόνια αργότερα, η προλεταριακή συνείδηση υποχωρεί έναντι της οικολογικής και το μαρξιστικό διαλεκτικό σχήμα «η πάλη των τάξεων ως μοχλός της ιστορίας» δίνει τη θέση του σε ένα νέο: «το οικολογικό ζήτημα ως μοχλός της ιστορίας».

Το οικολογικό είναι ένα ζήτημα που προκαλεί συγκρούσεις. Θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως εξής: οι καπιταλιστές, οι έχοντες τα μέσα και το κεφάλαιο(πχ βιομηχανικές εγκαταστάσεις) είναι υπεύθυνοι και για τις συνέπειες της χρήσης τους. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι λαϊκίστικο. Απαλλάσσει τους εργαζόμενους από τις ευθύνες που έχουν. Σε κάθε περίπτωση εκείνοι δίνουν την εργασία τους. Χωρίς την εργασία δε θα υπήρχε λειτουργία, άρα δε θα υπήρχαν συνέπειες, στην προκειμένη περίπτωση μόλυνση ή ρύπανση του περιβάλλοντος. Ένας μαρξιστής θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι θεωρητικά οι εργαζόμενοι είναι αλλοτριωμένοι και δε γνωρίζουν ούτε τη δύναμη που έχουν, ούτε έχουν συναίσθηση της ταυτότητας τους. Το θεωρητικό αυτό πρότυπο όμως καταρρέει όταν ακούς εργαζόμενους να μιλάνε κάπως έτσι: «Μας εκμεταλλεύονται αλλά τι να κάνουμε», «αν οι εργάτες μπορούσαν», «τους χρειάζεται ένα μάθημα» κτλ…. Αυτό σημαίνει για μένα πλήρης συναίσθηση. Αλίμονο, δεν κατηγορώ τους εργαζομένους. Θα ήταν εύκολο να πούμε ότι το προλεταριάτο είναι δειλό. Δεν είναι όμως τόσο απλά τα πράματα. Η εργασία αυτή τους εξασφαλίζει τα προς το ζείν. Φοβούνται πως μια αποτυχημένη εξέγερση θα τους αφήσει ακάλυπτους. Δεκτό. Τι συμβαίνει όμως σχετικά με το οικολογικό θέμα;

Όπως ξεκίνησα να λέω, μετά τη δεκαετία του 70 δε δόθηκαν τόσοι εργατικοί αγώνες όσο οικολογικοί. Μπορεί να μην ήταν υποκινητής η εργατική τάξη(δύσκολο να το πούμε μιας και τα όρια της από τον καιρό που εφευρέθηκε αυτός ο ορός, έχουν συμβληθεί με αυτά της μικροαστικής και της μεσοαστικής τάξης.) όμως έδωσαν νέα ροπή στο κοινωνικό κίνημα. Ξεπεταχτήκαν πολλές ομάδες ενδεδυμένες τα οικολογικά ιδεώδη. Δοθήκαν αγώνες, συμβιβασμένοι με το αστικό κλίμα βεβαία και όχι ανατρεπτικοί ή κοινωνικά ριζοσπαστικοί. Δεν επιδιώχθηκε η α- ταξικοποιηση της κοινωνίας, μονό η διατήρηση του status quo με αλλαγές στη νοοτροπία. Άλλωστε το οικολογικό είναι ένα ζήτημα που αγγίζει την άμεση προλεταριακή δράση και πολύ περισσότερο δεν έχει χαρακτήρα «ταξικής ευθύνης».

Και πάλι όμως μέχρι πρόσφατα πέρασε μια περίοδο επώασης και καλλιεργήθηκε κυρίως από «γραφικούς» άκτιβιστες που πολλές φορές του αποκαλούσαν «αναρχοχιπιδες». Ξαφνικά τι έγινε; Ολόκληρος ο πλανήτης σε οικολογικό αναβρασμό. Παντού διαμαρτυρίες για το οικολογικό, οι φωνές ακούγονται δυνατότερα. Ίσως γιατί μας αγγίζουν οι συνέπειες, συνέπειες που δεν υπήρχαν πρότερα. Ας μου επιτρέψετε να παραθέσω ένα αποσπασμα από το κομμουνιστικό μανιφέστο: «Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη, καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονταν σε ακατάπαυστη αντίθεση μεταξύ τους, έκαναν αδιάκοπο αγώνα, πότε καλυμμένο, πότε ανοιχτό…» και άλλο ένα «Στις προηγούμενες εποχές της ιστορίας βρίσκουμε σχεδόν παντού μια πλήρη διαίρεση της κοινωνίας σε διάφορες κλειστές τάζεις, μια πολύτροπη διαβάθμιση των κοινωνικών θέσεων. Στην αρχαία Ρώμη βρίσκουμε πατρίκιους, ιππείς, πληβείους, δούλους. Στο μεσαίωνα φεουδάρχες, υποτελείς, μαστόρους, καλφάδες, δουλοπάροικους κι επιπλέον σε καθεμιά απ' αυτές τις τάξεις βρίσκουμε ξανά ιδιαίτερες διαβαθμίσεις.»… Σύμφωνα με το μαρξισμό (αυτόν που εγώ αποκαλώ «χρήσιμο») επομένως, η ταξική καταπίεση έχει περάσει από πολύ παλιά στη συνείδηση των χαμηλότερων τάξεων. Το αποτέλεσμα όμως αυτής της καταπίεσης(βασική «αρχή» της κοινωνικής οικολογίας είναι ότι η οικολογική αποδιοργάνωση οφείλεται αναλογικά στην αντίστοιχη κοινωνική και ιδιαιτέρα στις καταπιεστικές δομές). Το να βαριανασαίνεις, τα υπερπληθη σωματίδια στον αέρα και το φωτοχημικό νέφος, οι εμπρησμοί(εκτός απ’αυτόν του Νέρωνα ίσως…) είναι καινούργια φαινόμενα. Γι’αυτό ακριβώς ο ανθρώπος αντιδρά.

Μίλησα στην αρχή για μια αντίθεση. Δε μιλάμε πλέον για τάξεις, μιας και το modus vivendi επιτάσσει στο ζήτημα αυτό μια γενική σύγχυση. Η αντίθεση λοιπόν έγκειται ότι από τη μια η οικολογία αποτελεί το κλειδί για μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, από την άλλη η αστική τάξη ποντάρει επίσης σ’αυτή. Ποιο είναι το ισχυρότερο όπλο της; Η διαφήμιση και το εποικοδόμημα(κυρίως το εκπαιδευτικό σύστημα)βεβαίως…. Όπως έγραψε κάποτε ο Noam Chomsky, «όσοι έχουν πρόσβαση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων και των περιοδικών, των διανοουμένων και ελέγχουν το μηχανισμό εκπαίδευσης, θα μπορούσαν να αναφερθούν ως μια τάξη «κομισάριων». Ιδού η βασική λειτουργία τους: να σχεδιάσουν, να διαδώσουν και δημιουργήσουν ένα σύστημα δογμάτων και πεποιθήσεων, τα οποία θα υπονομεύσουν την ανεξάρτητη σκέψη και θα εμποδίσουν την κατανόηση και ανάλυση των διεθνών καταστάσεων και των συνεπειών τους.». Ακριβώς, στο σχολείο έχει περάσει η περιβαλλοντική εκπαίδευση, στην τηλεόραση οι επιχειρήσεις προβάλλουν ένα «πράσινο εαυτό», τα κόμματα το ίδιο, ακόμα και τα ιδία τα μέσα ως σταθμοί. Πώς να στραφείς εναντίων τους; Μπορεί να πει κανείς «παιδιά στο σχολείο σας κοροϊδεύουν, σας ρίχνουν στάχτη στα ματιά»; Όχι. Μπορεί να πει κανείς το ίδιο για ένα κόμμα; Ναι, όμως δύσκολα μπορεί να γίνει πιστευτό, μεσσιανισμός λέγεται ο λόγος…. Για τις επιχειρήσεις πάλι η κατάσταση είναι πολύπλοκη. Δημιουργούν μια ωραία ψευδαίσθηση: ο καταναλωτής που έχει επίγνωση του προβλήματος(όμως καμιά διάθεση να ασχοληθεί) ψάχνει προσχήματα για να δικαιολογήσει την υποταγή και την αδηφαγία του. Αγοράζει το οικολογικό ψυγείο, το οικολογικό αυτοκίνητο, βιολογικά απορρυπαντικά….

Καμιά τάξη, κανένας άνθρωπος, κανένας προλετάριος, κανένας αστός, κανένας καπιτάλας δεν είναι άμοιρος ευθυνών…. Όλοι ξέρουμε αλλά όλοι κάνουμε τα στραβά μάτια… Ίσως να πρέπει να γραφτεί ένα άλλο βιβλίο: «η οικολογία της μπουρζουαζίας». Μόνο που η μπουρζουαζία δε θα χει σύνορα, όλοι θα ανήκουμε ηθικά σ’αυτή!