Το σίγουρο είναι ότι γράφοντας αφαιρέθηκα, έβαλα μπροστά το συνειρμό, ίσως να ξέφυγα από το θέμα… Κάποια στιγμή όμως τελειώνοντας ανακαλύπτεις ότι ποτέ δεν έγραφες γύρω από ένα θέμα, ότι δεν υπάρχουν ανεξάρτητα θέματα… Το χαρτί είναι δικό σου σε κάθε περίπτωση, μπορείς να γράψεις ότι σου κατέβει. Δεν είμαι τόσο τολμηρός.. κράτησα σχετικές συνδέσεις….
Άντε να βρεις τίτλο…. Μμμμμ… Κάτι γενικό ίσως; Ναι αυτό είναι…
..................................................................................................................................
Πρόσφατα αντάλλασα μηνύματα με μια κοπέλα η οποία μου είπε ότι διάβαζε κείμενα. Εννοούσε προφανώς το λυκειακό μάθημα «κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας», στο οποίο μάλλον επρόκειτο να εξεταστεί. Μου έκανε εντύπωση και τη ρώτησα σαστισμένος «Καλά διαβάζεις κείμενα;;».. Εκείνη απάντησε πως δεν είχε καλή σχέση με το μάθημα και ότι είχε χάσει αρκετές παραδόσεις. Ρωτώ λοιπόν το εξής: Ακόμα και αν κάποιος δεν έχει παρακολουθήσει ποτέ αυτό το «μάθημα», έστω και αν δεν έχει διαβάσει ποτέ στη ζωή του λογοτεχνικό κείμενο, όταν πρόκειται να εξεταστεί αντικρίζοντας για πρώτη φορά το κείμενο, αλήθεια, δε μπορεί να απαντήσει στις ερωτήσεις ολόσωστα; Σύνθετο ζήτημα. Για να απαντήσουμε πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής: ποιος ο χαρακτήρας του «μαθήματος»; , τι τρέχει με την αντικειμενικότητα και την υποκειμενικότητα σ’αυτή την περίπτωση; , πως ορίζεται η «σωστή» απάντηση;
Πρώτα πρώτα, το να μιλάμε για τη λογοτεχνία σα να είναι μάθημα όπως τα μαθηματικά και η φυσική είναι από μόνο του ένα ζήτημα. Αλήθεια τι προσπαθούμε να πετύχουμε με τη διδασκαλία του; Για να λέμε τα πράματα με το όνομα τους, αυτό το μάθημα φέρνει μαθητές που δεν επρόκειτο να ανοίξουν λογοτεχνικό βιβλίο στη ζωή τους σε επαφή με σημαντικότατα κείμενα. Όμως δε πιστεύω ότι αυτή η επαφή έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάθε μαθητής το αντιμετωπίζει ακριβώς σαν μάθημα, δηλαδή βαθμοθηρικά. Όταν μάλιστα δεν είναι από τα «σημαντικά», αυτό το υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο. Αλλά και ο τρόπος που γίνεται το μάθημα είναι τουλάχιστον χυδαίος. Δε θυμάμαι ποτέ κάποιον καθηγητή να το έκανε όπως θα ήθελα. Δηλαδή να υπάρχει μια συζήτηση μαθητή-δασκάλου, πολύ περισσότερο μεταξύ των μαθητών, πάνω στο κείμενο ή το ποίημα. Οι περισσότεροι περιοριζόταν απλά στο να το «αναλύουν» λες και είχαμε να κάνουμε με ένα πτώμα ή με δείγμα αίματος. Προσέχαμε το μέτρο, το στίχο, την ομοιοκαταληξία, τις συλλαβές, μιλάγαμε για εικόνες αλλά ποτέ για το νόημα των στίχων. Παράδειγμα:
Δεν έχω γράψει ποιήματα
Δεν έχω γράψει ποιήματα
Μόνο σταυρούς σε μνήματα καρφώνω
(Μίλτος Σαχτούρης, Ο Στρατιώτης ποιητής-απόσπασμα)
Εδώ παρατηρήσαμε την επανάληψη των δυο πρώτων στίχων, όμως κουβέντα για το βαθύτερο νόημα, την ουσία του πράγματος, απέχθεια προς την πολιτική συζήτηση γύρω από τον εμφύλιο, ειδικά την αριστερά. Φαίνεται πως οι χριστιανικές εικόνες στους τοίχους της τάξης απαγόρευαν να μιλάμε για τους «κακούς κομμουνιστές».
Ανάλωση σε άθλιες τεχνικές λεπτομέρειες που δεν αφορούν κανένα, απέχθεια των μαθητών προς το κείμενο ή το ποίημα: μαθαίνουμε αηδίες. Αυτό ακριβώς λέω και άγω. Μαθαίνουμε αηδίες. Ο κάθε συγγραφές ή ποιητής δεν έγραψε τίποτα με σκοπό να το παραδώσει σε αθλίους τεχνοκράτες που θα του όριζαν μέτρο και θα του έβαζαν μια σφραγίδα με την «αξία» του. Λογού χάρη η σωστή ομοιοκαταληξία, σωστή με την έννοια ότι ακολουθεί κανόνες, βαθμολογείται με υψηλό βαθμό. Κάθε λογοτεχνικό έργο έχει στόχο να διδάξει ένα μήνυμα ευθύ ή αντίστροφο. Δε λέω αν συμφωνώ με το περιεχόμενο του μηνύματος ή όχι. Ο «αριστερός» ή ο «δεξιός» ή ο «ουδέτερος» θέλει να περάσει την ιδεολογία, τις ιδέες και τις σκέψεις του. Βρισκόμαστε που βρισκόμαστε κάποιες ώρες πάνω άπαυτα τα ποιήματα, τουλάχιστον ας κάνουμε αυτό που πρέπει: μια συζήτηση. Χωρίς το φόβο ότι θα εκφραστούμε ελευθέρα, θα μοιραστούμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις που μας γεννά κάθε γραμμή ή κάθε στίχος. Ήδη η λέξη «συναίσθημα» είναι ταμπού για το ελληνικό(τουλάχιστον) σχολείο…. Όλα πρέπει να γίνονται μηχανικά, με ένα τρόπο αδιαμφισβήτητο που θα διευκολύνει και την βαθμολόγηση.
Έτσι καταλήγουμε να αναρωτιόμαστε για την αντικειμενικότητα και την υποκειμενικότητα σ’αυτά τα πλαίσια. Φαίνεται πως οι κύριοι και οι κυρίες του υπουργείου και του παιδαγωγικού ινστιτούτου, κατά τη λαϊκή ρήση, αλλού πατούν και αλλού βρίσκονται. Μιλάνε για ανάπτυξη της ευαισθησίας γύρω από την τέχνη και λοιπά και λοιπά. Όμως την ιδία στιγμή, οι ίδιοι είναι που δίνουν ντιρεκτίβες: βαθμολογήστε, βαλτέ διαγώνισμα, βγάλτε ύλη, πείτε αυτά, μη μείνετε πάνω από δυο ώρες στο τάδε ποίημα Κτλ… ΑΙΣΧΟΣ! Τι άλλο να πω; Όταν φτάνουμε στο σημείο να θεωρούμε την τέχνη δεδομένη, αφού οι κανόνες απαντούν σε κάτι δεδομένο, τότε η υποκειμενικότητα πάει περίπατο. Αν μας ρωτήσουν ποσό κάνει 4+4 μάλλον θα απαντήσουμε 8… Αν όμως μας ρωτήσουν ποιο είναι το καλύτερο χρώμα, ο ένας θα απαντήσει το γαλάζιο, άλλος το κόκκινο, άλλος το μαύρο κ.ο.κ…. Όπως για κάτι λογικό υπάρχει μια και μονό ορθή απάντηση, δηλαδή αντικειμενική, για κάτι που αφορά το θυμικό, υπάρχουν άπειρες ορθές απαντήσεις. Κατά κάποιο τρόπο άπειρες υποκειμενικές αντικειμενικότητες, αν μου επιτρέπετε η έκφραση. Μια υποκειμενική αντικειμενικότητα που προσδιορίζεται από την προσωπική αισθητική και ίσως την ιδεολογία. Αντίστοιχα αν μας ρωτήσουν πόσους στίχους έχει η τάδε στροφή ενός ποιήματος θα πούμε ένα αριθμό. Αν μας ρωτήσουν όμως «Τι θέλει να πει ο ποιητής;», εμείς τι θα απογίνουμε; Έχουμε ένα ζήτημα να αντιμετωπίσουμε. Ή θα ακολουθήσουμε την οδηγία που μας δίνεται και θεωρείται ορθή, συνήθως μια πολύ πρόχειρη οπτική, ή θα επιλέξουμε να σκεφτούμε και να αισθανθούμε υποκειμενικά πάνω στο κείμενο. Ενοχλούμαι κάθε φορά που ακούω για μιαν απάντηση «αντικειμενικά είναι σωστή(ή λάθος)». Πραγματικά ενοχλούμαι ακόμα και αν θεωρείται σωστή…. Θα προτιμούσα να ακούσω μιαν απόκριση της μορφής «συμφωνώ εδώ ή διαφωνώ εκεί κτλ…». Θα ήταν πολύ πιο τίμια και αφάνταστα πιο χρήσιμη.
Πως όμως ορίζεται η σωστή απάντηση; Κατά τη γνώμη μου δε θα έπρεπε να τίθεται καθόλου τέτοιο ζήτημα. Ναι ρε μεγάλε, όμως είναι μάθημα και εξετάζεται και βαθμολογείται. Πιστεύω πως δε θα άπρεπε να εξετάζεται καθόλου. Μπορεί να μην είμαι ούτε απόφοιτος φιλολογίας ή λογοτεχνίας ή να μην έχω διαβάσει εκατοντάδες ποιήματα και πεζά, μπορεί να μην είμαι παιδαγωγός και τα σχετικά, όμως ξερώ ότι δε θέλω να βαθμολογούμαι για τα συναισθήματα μου και τις ιδέες μου. Είτε αυτές παίρνουν 10, είτε αυτές παίρνουν μηδέν. Στο σχολείο μάθαμε ότι ο Καρυωτάκης είναι πολύ απαισιόδοξος ποιητής και ο Καρυωτακισμος αυτό σημαίνει και άλλα τέτοια εύθυμα…. Από την αρχή ο Καρυωτάκης μου φαινόταν ότι έχει απλά μια στάση διαφορετική απέναντι στη ζωή. Δε θα τον χαρακτήριζα σίγουρα απαισιόδοξο. Θυμάμαι κάναμε το ποίημα «Κιθάρες», από τη συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες»… Είχε δεχτεί μια σφοδρή κριτική, κατηγορίες ότι ήταν απαισιόδοξο, από την τότε καθηγήτρια, την κυρία Άννα Δ.(καλή της ώρα.….αν τύχει και μας διαβάζει ο CHOMSKY-Τσόμσκυ είμαι..!) Σήμερα αν τύχει σε μια παρέα να φέρουμε το θέμα της ποίησης και πω ότι μ’αρεσει ο Καρυωτάκης, τότε αν υπάρχουν συμμαθητές μου από τότε, όλοι με κοιτάνε παράξενα με ύφος «μήπως θέλει να αυτοκτονήσει;»… Εντωμεταξύ δε νομίζω ότι έχουν δει ποτέ μονοί τους ένα ποίημα του… Ας είναι.
Λένε πως στις μέρες μας όλο και λιγότεροι διαβάζουν βιβλία. Σήμερα ξερόυν γράμματα πολύ περισσότεροι από ποτέ… Όμως κανείς δεν το εκτιμά. Παλιά δε διάβαζαν γιατί δεν ήξεραν… Σήμερα δε διαβάζουμε γιατί δεν ξέρουμε να σκεφτόμαστε. Η αλήθεια είναι ότι δε μας έδειξε κανείς πως. Δε λέω να μας υποδείξει κανείς τι να σκεφτόμαστε, γιατί τότε δε σκεφτόμαστε απλά πιθηκίζουμε. Το υπουργείο είχε προβλέψει να υπάρχει ένα μάθημα. Και κοιτάτε, τους καλύπτει. Όταν κάποιος πει η νεολαία μας δε διαβάζει ποίηση, αδιαφορεί για τη λογοτεχνία, φταίει το υπουργείο, τότε αυτοί απαντούν «Κύριοι εμείς έχουμε προβλέψει ειδικό μάθημα, φταίει η νεολαία». Βεβαίως, δεν είναι άμοιρη ευθηνών και η νεολαία, δε φταίει το κακό σύστημα για όλα. Δε θέλω να μιλήσω σαν αριστερός ή δεξιός, φασίστας ή αναρχικός. Φταίμε όλοι από λίγο. Ένα κράτος που αδιαφορεί, μια νεολαία που δεν αναζητά και μια γηραιότερη γενιά, ξεπεσμένη ηθικά που διδάσκει στους νεότερους την πνευματική υποταγή, το συμβιβασμό, το ξεπούλημα των αισθημάτων και των σκέψεων. Δε μπορώ να μη θυμηθώ τους στίχους του Γκαιτε:
Όποιος την ιστορία του την ίδια δε ξέρει
Το πώς και το γιατί τα τελευταία τρεις χιλιάδες χρόνια
στης αμάθειας το σκοτάδι μένει και σκουντουφλά από τη μια στην άλλη μέρα.
Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια διαδρομή στη σκέψη και την Τέχνη, τη φιλοσοφία και την επιστήμη. Συχνά ρωτώ «τι είναι αυτό που μας διαχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα;». Η τέχνη απαντώ μόνος μου. Κανενα άλλο ζωο δε τραγουδα, δε διαβαζει, δε παρακολουθει κινηματογραφο, δεν εχει αναγκη να τα κανει αυτά. Μια φυσική έξη λοιπόν προς την τέχνη, ένας κρίκος που δένει τον άνθρωπο με το πριν και το μετά. Η λογοτεχνία και η ποίηση είναι μια σπουδαία μορφή τέχνης. Είναι μια επένδυση στον άνθρωπο, είναι πλούτισμα σε σκέψεις και συναισθήματα. Έχουμε να κάνουμε με ένα μάθημα, «τα κείμενα νεοελληνικής(νεοσουηδικης,νεογερμανικης, νεοαγγλικης κοκ) λογοτεχνίας». Το μόνο που έχουμε να αλλάξουμε είναι ακριβώς αυτό. Ας το κάνουμε ένα «αντί-μάθημα»!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου